Emilio Jacinto - tula ni Romualdo G. Ramos

EMILIO JACINTO

Noon ay panahon ng pamamayani sa bayan kong amis

ng pamahalaang walang ginaganap kung di ang mang-inis,

sa abang lahi kong kahi't na dustai't sa hayop iparis

ay pawang ngiti rin at tamis ng loob ang ipinapalit;

nang panahong yao'y walang bigong kilos, at bahagyang imik

ang kahima't sino na di may katugong yamba ng paglait.

Ang lahing tagalog nang araw na iyon ay kakaning itik

ng mga maputing sa dugong dalisay ay lakas sisipsip.

Ang ulo ng lahat noo'y nangagyukod kahi't na paslangin,

bibig ay may susi, hindi makatutol sukdan mang iringin,

palibhasa noo'y ang kilalang hari sa bayan kong angkin

ay di gumagalang sa batas ng Matwid na dapat tuntunin,

bagkus siyang lalung madalas lumabag, magwasak, pumuwing

sa Katwirang Banal. Iyan ang larawang hindi nagmamaliw

ng Bayan kong sawing lipos ng linggatong at laging alipin

at kuyom ni lupi... Anong pagkalungkot kung gugunitain...

Lahat ay may nais, nang panahong yaon, na ipagsanggalang

sa harap ng haring pinapanginoon, ang hiyas ng buhay

ng abang lahi kong laging nakadalhak sa maraming hukay

nang pagkaalipin, nang kahi't bahagya'y masinag man lamang

sa silangang dako ang dakilang sikat ng malayang Araw;

nguni't sadya yatang di pa dumarating ang katadhanaan...

sapagka't ang mga libong pagsisikap ay di makagitaw

sa iisang lakas na noo'y may hawak sa palad ng bayan.

Datapwa't hindi rin lubhang namalagi sa hindi pag-imik

ang bayang nang una ay sipsipang dugo ng mga limatik,

sapagka't dumating ang talagang araw na dapat ipatid

niyong tanikalang malaong panahon ng nakabilibid

sa kanyang katawan; sa parang at gubat, bangin hanggang yungib

ay di magkamayaw ang mga hiyawan ng magkakapatid:

anila'y "Dapat nang maputol ang Sama't gumitaw ang Matwid"

at ang watak-watak na bisig ng baya'y tinipo't binigkis.

Ang mga tagalog na anak ng bayan ay di na nagyukod

ng kanilang ulo sa pamahalaan na nagbubusabos;

sa kabila nito'y lalong minabuti ang parang at bundok

na siyang tahanan, kay sa mamalagi sa mga pag-ayop.

Kaya't ang ginawa sa paraang lihim sila'y nagtaguyod

ng mga samahang ipagkakaisa ng bayang tagalog

sila'y nagsikatha ng alituntuning dapat na masunod

ng bawa't kaanib sa banal na layong pag-iisang loob.

Isa sa naggugol ng lahat at lahat sa gitna ng parang

ay di pa marahil lubhang kakilala nating karamihan

gayong siya'y isa sa naging haligi niyong Katipunan

at isang kalihim na siyang may sulat ng dakilang aral

na ang sinasabi'y: "Ang alin mang buhay na di inilaan

sa isang mabuti at dakilang layon, ay nakakabagay

ng hamak na kahoy na wala mang lilim na sukat silungan;"

Siya'y nagngangalang EMILIO JACINTO, batang katipunan.

Sa mga bayaning lumabas sa bundok ay siya ang tangi

na bata sa lahat, nguni't matalino at walang pangimi

sa punlong masasal ng mga kaaway... at lalo pang hindi

marunong gumawa, kaya'y magpasunod, ng anomang mali

sa mga kapatid bagkus siyang lalong dalas dumaliri

sa mga gawaing sinsay sa katwiran at lubhang tiwali.

Siya ang madalas karinggan ng lahat ng mga taguring:

"Mahanga'y mamatay kay sa maturingang api rin ang Lahi."

Sa pagkabata pa'y talagang likas na ang pagkamatapang

na di natatakot sa kahima't sinong may kapangyarihan,

magpakailan ma't ito ay may gawang linsad sa katwiran.

At di lamang ito; ang ating bayaning ipinagdiriwang

hindi lang bihasa sa pakikibaka at pagpapatayan,

siya'y may diwa ring marunong umawit ng tuwa at lumbay;

sa madaling sabi, ay isang makatang patnugot ng Bayan...

makatang nagsabog ng mahahalaga at dakilang aral.

PUTONG:

Dakilang makata na anak ng Trosong iyong sinilangan,

bayaning naggugol ng buhay at pagod dahilan sa Bayan

magmula sa lupa na tahanan naming mga nakinabang

sa ipinunla ninyong matimyas na binhi ng malayang buhay,

magbuhat nga rito'y tanggapin mo riyan at ng kasamahan

ang dakilang putong na tanda ng aming pagsinta't paggalang

sa inyong ginawa;... nguni't sumasamo kaming kalahatan

na ibalita mo kung diyan sa bayang iyong nilipatan

ay di nga marami ang kilalang Diyos, kungdi isa lamang

gaya ng sinabi ng ating bayaning si Gat Jose Rizal.

ROMUALDO G. RAMOS

Troso, Maynila

Kay Emilio Jacinto - salin ng tula ni Cecilio Apostol

KAY EMILIO JACINTO

Tula ni Cecilio Apostol

Malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.

20 pantig bawat taludtod

Bansag: YOGA.

Makabayan:

Sa panahong walang pasalamat / sa pag-aaral at anong tapang

kabaliwan, at bisyong matimyas / ng mga nagsitakasang mukha

na may dalangin at katuwaan / sa labi ng tulang walang muwang,

mag-isang tinungo ang pag-ibig / na masayang siya'y sinasakop.

May kakaibang pugad sa iyong / buhok na tikas mala-artista,

napuno ng pambihirang dapo / ang iyong kawalang-rangyang hardin.

Ano't walang kapantay ang poot / sa masasama't kasuklam-suklam

sa diwa'y may aranya ng siyam / na Brumaire ang naglalagablab

o isang pirasong "Noli": iyong / sinamba sina Ibarra't Danton,

at ang luma'y siyang inibig mo. / Ang panahong ginto't patriyarkal

ay may malinis na patakaran / sa iyong matunog na pandiwa

malinaw yaong makatarungang / pangarap mong ibig at kaylayo.

Maimpluwensiyang kaluluwa, / dama'y malatulaing kariktan

na minsan ay ritmo, minsan naman / ay bulaklak, sa iyong awitin

nananatili ang alaala / ng tunog sa taal na amihan;

nangangatal na ikinakalat / ang makabayan mong mga tula

pinakita'y salin mong malinis / at makinis na kaliwanagan.

Di ang iyong panariling misyon / ng mga awiting Apollonyan.

Ang di matingkalang halagahan / sa balikong guhit na paikot

yaong tao't lahing bumubuo / niyong abuhing akademiko,

sa kilos mo ng paunang ikid / na pinanlapi sa mga puwang:

Kagaw ay inilagay ni Rizal; / ang gatilang Andres Bonifacio;

Ikaw'y bisig at makatarungang / ideya sa may harmonyang batas.

Kapara'y madilim na abuhin / noong sinauna pang panahon

pinagtila ginto ang dalisay / na kasabihan sa Analektas,

at ang Asya'y kanila, winasak / ang sekular na kawalang-hilig,

Aking napakinggan yaong tinig / ng isang sumulat sa Corinto

Ang anong rangal mong ebanghelyo / ng dangal at bansa, O, Jacinto

na sumagisag sa iyong lahi, / historya ng bansa'y sinalamin.

Ang ingay sa ilalim ng lupa, / sa gitna ng marikit na pista,

nadama ang pagiging kolonya / at hangin ng galit na protesta

dinaraan ko sa mga noo / ang apoy niring sedang mainit.

Nasilayan mo ang pananabik / ng nagsanib na malayang diwa,

at pagkatapos, sa pulang kinang / niring matapang na Katipunan,

inilunsad ang sundang ng apoy / sa mahinahon nilang paghamon...

Yaong daigdig na natatangi / sa kalaunan ay naging lawa

ng dugo, nilagdaan ang tipan, / na inihatid doon ng tabak

kumikinang na tansong kamao / yaong kipkip na sama ng loob.

Ang mapapalad ay napapalis / ng iyong mabisang pandirigma;

gayunman, ang iyong pagkahenyo'y / sakop ng karaniwang bilanggo,

at nasa awa ka ng opisyal / na mangangasong ngala'y Hidalgo.

Nang maiwagayway na sa langit / ang bandilang pinakamamahal

sa bundok at lambak, mabulaklak / yaong makasaysayang landasin,

kambal na luwalhati'y kay-ilap / sa kagustuhan ng sambayanan.

hinanap ko ang kapanglawan mo, / ninunong tumigil, at kariktan

sa dulo'y iyo nang isinuko / kay Kamatayan ang punong tsapa,

nakaharap ka sa kalangitan, / sa ilalim ng lilim ng palma.

"Katapusan sa Pagpapahinga." / Nasa molde yaong kanyang utak

ang kaisipang nagpasimula / ng dakilang epiko ng lahi,

pahinga na. Bansa'y nagbabantay / sa pangarap mong kapayapaan.

Pinagmamalaki ka ng bansa, / kasama'y bayaning katulad mo.

Namatay kang masaya, nang hindi / nakita ang anino sa dibdib

ng nakabukang pakpak, pati na / mga kuko ng buwitreng hayok.

Naluto na sa hurno ang dapat. / Binura mo ang masamang padron,

at sa tinahak niyang madawag / mamamayan mo'y lakad-pasulong.

Maaaring magwakas na ito, / o malibing sa ragasang lupa.

Ngayon yaong puno'y nadiligan / ng dugo at matinding pasakit

ay nakangiti sa bunga nito / at hintay ang luntiang bulaklak

Di iyon rason upang tumanggi; / ni maging yaon mang kabutihan.

* Sinalin - Sampaloc, Maynila, Nobyembre 27, 2012

.

.

.

A EMILIO JACINTO

Lema: YOGA.

Patriota: en los tiempos de ingratos estudios, y audaces

locuras, y dulces visiones de rostros fuganes

con rezos y risas en labios de ingenuo carmin,

hermetico fuiste al amor y su gaya conquista.

Lo raro anidaba en tu airosa melena de artista, 

y raras orquideas poblaban tu austero jardin...

En odio implacable a todo lo inicuo y nefario

tu mente inflamaba una arenga del nueve Brumario

o un trozo del "Noli": adorabas a Ibarra y Danton,

y amabas lo antiguo. La edad patriarcal y de oro

del pristino regulo tuvo en tu verbo sonoro

la clara justeza de amada y distante vision.

Espiritu procer, sensible al poetico encanto,

que a veces es ritmo y a veces es flor, de tu canto

aun queda el recuerdo sonoro en el aire natal;

aun vibra y contagia el patriotico ardor de tus versos

y muestra tu limpis version el claror de los tersos

diamantes que enjoyan el "Ultimo Adios" de Rizal.

No fue tu exclusive mision la del canto apolineo.

La arcana virtud que preside el rodar curvilineo

de pueblos y razas que integran la adamica grey,

tu accion en el ciclo inicial preñjo en el espacio:

Rizal puso el germen; su musculo Andres Bonifacio;

tu el brazo y la idea justante en harmonica ley.

Asi como el gris tenebroso de edades provectas

doraron las maximas puras de las Analectas,

y en ellas el Asia, rompiado el sopor secular,

la voz excucho del que luego escribiera a Corinto,

to noble evangelio de honor y de patria, oh Jacinto,

simbando a tu raza, engrandece la historia insular.

Rumor suberraneo, en mitad de la idilica fiesta,

sintio la colonia, y un viento de airada protesta

paso por las frentes su fuego de calido tul.

Plasmaste el anhelo en que espiritus libres se adunan,

y entonces, al rojo fulgor del audaz Katipunan, 

puñales febriles lanzaron su reto al azul...

La uberrima tierra tornose despues en un lago

de sangre, firmada en el pacto, y el bolo hizo entrago

fulgiendo en el puño broncineo de añozo rencor.

La suerte fue adversa a tu ardor eficaz de guerrero;

no obstante, a tu genio encubria el vulgar prisionero,

y hubiste merced del hidalgo oficial cazador.

Despues que la amada bandera se irguio hacia los astros

en montes y valles, floridos de historicos rastros,

tu duplica gloria fue esquiva al favor popular.

Busco tu nostalgia el retiro ancestral, y el belleza

rendiste, por fin, a la Parca la insignia cabeza,

de cara a tu cielo, debajo de umbroso palmar.

"La muerte en descanso". Cerebro en que tuvo su hornaza

la idea que urdio la epopaya inmortal de la raza,

descanas. La Patria vigila tu sueño de paz.

La Patria, orgullosa, entre eponimos heroas te nombre.

Moriste dichoso, sin ver sobre, el pecho la sombra

del ala extendida y las garras del buitre voraz.

La suerte esta echada. Borraste el padron infamante,

y en su hispide senda tu pueblo camina adelante.

Tal vez llegue al fin, o tal vez lo sepulte en alud.

Ya el arbol, nutrido con sangre y acerbos dolores

sonrie en sua frutos y espera en sus vergenes flores.

No es una razon el negario; tampoco es virtud.

CECILIO APOSTOL

Pingkian - alay na tula kay Gat Emilio Jacinto

PINGKIAN

Sagisag: Consumatum Est...

Sala ng may sala!... Sadyang ang Mahina

ay talo ng lakas sa balat ng Lupa.

Ang Lakas ng Matwid ay bihibihirang

makitang sa kanyang tahana'y malaya;

ang Matwid ng Lakas ang magpapasasa't

kailan ma'y siyang palaging Dakila.

Ito ang nangyari sa palad ng Bayang

kaya nakidigma'y upang patunayan,

na dito sa isang dulo ng Silangan

ay hindi ang bawat diwang tagaakay

sa dakilang landas ng Katutuhanan

ay supil nang lahat ng Lakas ng Yaman.

Hinding-hindi pa nga; dito ay may bisig

na hindi maalam magdamdam ng sakit,

dito ay may utak at may pag-iisip,

may puso at diwang walang iniibig

kundi ang makitang ang baya'y malinis

sa yagit na padpad ng alon sa Pasig.

At nipot sa gitna ng katahimikan

ang dakilang mithi ng "Anak ng Bayan"

wari'y Bagong Kristong nagkalat ng aral

sa pikit na mata ng Katagalugan

parang bagong sinag na nagbagong buhay

sa lamlam ng sikat ng "Malayang Araw".

At doon sa umpok ng mga Zamora,

mga Bonifacio, Rizal, Burgos, Luna,

ng mga Del Pilar, Gomez at Jaena,

may isang kung di man natin nakilala,

subali't sa dahon ng ating "istorya'y"

may titik na gintong nagpapakilala.

Iyan ang Jacinto... ang Anak ng Bayang

nakilala natin sa ngalang "Pingkian",

utak, pag-iisip, sigla, dunong, buhay

ng di malilimot nating "Katipunan"...

patnubay sa landas ng naglikong daan

diwang tagaturo sa diwang panglaban.

Sa kapayapaa'y budhing matahimik

ligaligin mo ma'y di mangliligalig,

datapwa't talagang ang lamig ng tubig

ay daig ang apoy pag siyang nag-init,

ang datihang tiklop na tuhod at bisig

ay talagang sukdol pag siyang nagalit.

Na kung siya'y sino? - Basal na binata,

sumupling sa tangkay ng Lahing kawawa,

sahol sa ginhawa, kaya't nagtiyagang

tumuklas ng dunong at pagkadakila,

datapwa't sa tawag ng Inang may luha

ngiti ng ligaya'y niwalang bahala.

Ang dahon ng aklat at ng karunungan

iniwang sandali sa kinalalagyan, 

At sa ganang kanya; - Anhin ang yumaman

sa lupa kung laging alipin din lamang,

mahanga'y ang dukhang mayrong Kalayaan

kay sa masagana sa tahanang hiram.

Iniwan ang lahat: ang kaway ng puso,

anyaya ng diwa't ngiti ng pagsuyo,

nilisan ang bayang batbat ng balaho,

tiniklop ang aklat na mana sa nuno,

nilingon ang tawag sa bayang siphayo

upang isagawa ang sumpang pangako.

Siya ang nanguna upang ibalita

kailanga'y aliw ng Bayang kawawa't

hingin sa may lakas ang habag sa kapwa,

upang ang liwanag na sa ibang lupa

ay nananagano't nagbibigay diwa

sumikat din ito nang boong paglaya.

Humuwad sa isang intsik na mahirap

upang sa lihiman ay maipahayag

kay Gat Jose Rizal ang guhit ng palad

nitong bayang ibig kumita ng lunas,

na kung mangyayari'y sadyang mailadlad

ang nakita niyang pangangailangan...

Iyan ang bayani: di ng bisig lamang,

ang isang Dakila't Malayang Watawat

di lamang ng puso, di lamang ng yaman,

iyan ang bayaning palibhasa'y bayan

nilisan ang lahat, ang aklat, ang layaw,

upang maitayo ang Sariling Bahay.

Nita ka ng lalong batibot na utak,

mita ka ng lalong matayog na malak

na animo'y sadyang kaban ng pangarap...

siya'y dili iba... ang sa unang malas

ay makikita mong ngala'y nasusulat

ng titik na ginto sa dahon ng palad.

Utak na umisip ng Aklat ng Lahi

na pinagsaligan sa pananakali,

utak na lumubid ng mabisang tali

ng pagkakaisa, utak na yumari't

naghand ang lupa sa sariling ari

upang katayuan ng Bagong Gusali.

Kung si Bonifacio ang pagsasabihin

kung sino ang taong dapat dakilain,

sa pinagdaanan nitong bayan natin...

marahil tutugong: "Ang dapat ituring

ay kung sino yaong nagkusang gumising

sa himbing ng bayan sa pagkaalipin."

Iya'y si "Pingkian": ang tanging bayaning

kung di man nabantog noon sa marami'y

datapwa't naglagak naman ng haliging

magiging saligan sa pagsasarili,

mga kasulatang sakdal ng bubuti't 

mga binhing ngayo'y ating inaani.

Dakilang dakila ang kanyang pangalang

sinagisagisag ng pakikilaban

upang makayari ng Sariling Bayan;

sapagka't ang kanyang pinananaligan:

"sa pagkakapingki ng kapwa katwiran

kaya sumisikat ang katutuhanan."

Datapwat talagang ang banal na diwang

bukalan ng buti'y mahirap lumaya;

ang sama ay sadyang mapagpanganyaya't

mapagwaging lagi sa balat ng lupa;

ang gawang magaling kahit manariwa'y

nilalanta't sukat ng kanyang tadhana.

Ang araw ng api'y talagang mahirap

makapanalaya sa kanyang pagsikat;

yumao si Rizal ng hindi pa oras

at si Bonifacio'y pinaram din agad,

si Jacinto nama'y sa banig ng hirap

binigyang tadhana ang buhay na hawak.

At siya'y namatay: gaya ng marami;

ang lupang katawa'y nabalik sa dati;

nguni't kailan man ang mga Bayani'y

hindi namamatay, ni di napuputi

sa tangkay ng Lahi; sa madaling sabi;

kahi't putihin ma'y hindi mangyayari.

Naryan ang kaunting halaw ng isipan,

sa aking kudyaping puspus kapanglawan,

naryan ang kalaw ko sa "Aklat ng Buhay"

na makasasaksi sa "Luha ng Bayan,"

Maging kurus nawa sa kanyang libingan

nang tayo'y mayroong mapaghahanapan.

Emilio Jacinto - tula ni Pascual De Leon

EMILIO JACINTO

"Emilio Jacinto o Dizon (a) Pingkian, secretario del Katipunan, fue, segun dicen los Katipuneros, el ojo de la Sociedad."

"Si Andres Bonifacio fue el Alma del Katipunan, Emilio Jacinto la intelligensia, y el entusiasmo que lo dirigio." - (Isabelo de los Reyes.)

I

Ang mga bayani ng irog kong bayan

Ay di lamang tanyag sa mga digmaan,

Sa mga nagpuyat sa ilog at parang,

Sa mga nagsubo ng buhay sa hukay,

Sa mga kumilos ng lubus-lubusan,

Sa mga gumamit ng lakas at tapang

Ay may mahahalong di malilimutan

Na isang Makata pagsakapuluan.

II

Gaya ni Mabini kung magmalasakit,

Gaya rin ni Luna sa pamimiyapis,

Gaya rin ni Rizal sa mga pag-awit

At kung sinasabing "kaluluwa't bisig

Yaong Bonifaciong di naliligalig"

Masasabi namang mata, dunong, isip

Noong himagsikang ang hindi nanganib

Na ating Pingkiang may gintong panitik.

III

Singbata ng mga balitang Patricio,

Subalit singdiwa nina Zola't Jugo;

Singtapang ng ating mga Bonifacio,

Plaridel, Zamora, Burgos, Lapidario;

Bayaning kapilas ng palad ni Kristo

Na nagpakahirap nang matubos tayo;

Iyan ang makatang Emilio Jacinto

Na anak at dangal ng purok ng Troso.

IV

Kabilang sa isang marangal na lipi,

Matalinong walang kapangipangimi

Mapalad na anak na nakapag-ari

Ng isang panulat na di nababali;

Batang mandirigmang dangal nitong Lahi;

Batang manunulat na kahilihili

At isang makatang kung magdalamhati

Ay nailalagay sa tulang mayumi.

V

Murang-murang bunga ang kanyang katulad

Nguni't pusong Nestor na di nagugulat,

Nang mga panahong nagbabangung-palad

Itong ating Bayang busog sa pahirap,

Ay nagsuot-intsik na di nabagabag

Upang makalapit at makipag-usap

Noong si Rizal pa ay nasa sa dagat,

Tungkol sa pag-agaw dito at pagtakas.

VI

Ang tapang ng tao, ang pagkamagiting

Sa buhay na ito'y hindi malilihim,

Pagka't parang tulang hagkan man ng hangin

Ay taglay ang kislap at di magmamaliw;

Ang batang Pingkian, nang siya'y pukawin

Upang makilaban, ay di nahilahil;

Kanyang idinulot ang buong paggiliw

Sa ikatutubos ng Bayang alipin.

VII

Kanyang isinubo sa mga kaaway

Ang hindi nangiming hiniram na buhay:

Paano, sa mundo'y walang kamatayan

Ang taong masawi nang dahil sa Bayan,

At ang kanya pa ring pinagbabataya'y

Ang buhay ng tao'y parang isang araw

Na kahi't magkanlong sa kanyang kanlungan

Ay sumisikat din sa kinabukasan.

VIII

Yaong Pasong Tamo ang siyang magsabi

Sa tapang na kimkim ng ating Bayani;

Ang bayang Mahayhay na nananatili

Ang siyang sumagot sa mga nangyari't

Diyan napatangi ang dahas na iwi

Ng ating Jacintong hindi masisisi:

Diyan nakilalang siya'y Garibalding

Sa mga digmaa'y unos at buhawi.

IX

Talagang ang sibol sa lupang Tagalog

Ay napapatangi sa pakikihamok,

Na kung sakali mang hindi kumikilos

Ay nagpapalipas pa lamang ng pagod,

O kaya'y katapat ang nangaguutos:

Kung hindi ganito'y laging masusubok

Ang kapangyarihan kung nagsasaagos

Na bawat daana'y pawang matatapos.

X

Matamis sa puso kahit Bagumbayan,

Huwag lang malagak sa kapighatian;

Mga Balintawak ang hinahanapan

Ang ipaglalagot sa kabusabusan

Labingtatlong palad sa Kabiteng bayan

Ang kailangan pa sa ati'y dumamay.

Ang lahat ng ito, kung nangabubuhay

Ay bagong Malulos ang maaasahan.

XI

At bakit binitay yaong tatlong Pari?

Si Rizal ay bakit kaya naaglahi?

Bakit nangagsikap sa anyo't ugali

Ang mga Jacinto at ibang kalahi?

Bakit pinaluha ng walang pangimi

Ang mga panulat na kahilihili?

Pagka't nangagnasang sa mga gusali

Ng lupit ay kumi't iguho ang hari.

XII

Sa dahon ng ating panahong lumipas

Ang ngalang Pingkia'y di na matitinag,

Paano'y pangalang ang nakakatulad

Ay malaking bundok na di mapapatag

Ng mga dumaang digmaa't bagabag;

Na sa sinalungang sigwa'y di matinag;

Paano'y pangalang yumari't sumulat

Ng dakilang aral ng ilaw ng palad.

XIII

Ang kanyang sinulat na palatuntunan

Na ubod at diwa noong Himagsikan,

Ang kanyang niyaring mga gintong aral

Na yaman ng palad at gabay sa buhay,

Ang di malilimot na kanyang kundiman

Na handog sa ating nagdurusang Bayan...

Ang lahat ng ito'y mga katunayang

Ang kanyang panulat ay dapat hangaan.

XIV

Ang kanyang panulat na busog sa diwa

Haligi ng palad na kahangahanga,

Ang kanyang panulat ang siyang nagwikang

Tayo'y pantaypantay sa balat ng lupa;

Panulat ding iyan ang hindi naawang

Tumapos sa mga ganid at masiba;

Subali't sa mga may pusong dakila

Ay batis at batis ng mga biyaya.

XV

Kung minsa'y hinampo ng puso sa kasi,

Kung minsa'y tumaghoy na parang pulubi,

Kung minsa'y paawang parang si Florante,

Kung minsa'y kilatis ni Elias sa Noli,

Kung minsa'y dagundong ng mga buhawi,

Kung minsa'y maglambing na parang babae...

Iyan ang panitik ng ating Bayaning

Sa pagkamakata'y walang masasabi.

XVI

Basahin ang kanyang kundimang sinulat

Kungdi ka mapukaw sa pagkapanatag,

Kuruin ang kanyang hinagpis ng palad

Sa bawat talatang mainit, maalab;

Pakinggan ang kanyang paghanga't pagtawag

Sa kaawaawang Inang naghihirap;

Tingnan mo kungdi ka sagian sa hagap

Ng mga yumaong saglit ng bagabag.

XVII

Kung buhay si Aldeng humanga kay Cesar

Ay hindi sasalang hahanga ring tunay

Sa pagkamakata't sa kabayanihan

Ng ating Jacintong walang kamatayan,

Ang ganitong anak na may katangian

Ay dapat matanyag sa Sangkatauhan,

Sapagka't sa tao'y bihirang mapisan.

Ang pagkamakata't kawal sa digmaan.

XVIII

Malinis na asal, tapat na pagsuyo,

Pag-ibig sa bayang kapintupintuho,

Damdaming matayog na hindi susuko,

Loob na maalab na di maglalaho

Isipang mayaman na makagigipo

Sa kapangyarihan ng mga palalo...

Ang lahat ng iyan ang itinuturo

Ng kanyang panitik na hindi mahapo.

XIX

Hanggang may panitik ang mga makata't

Mga manunulat sa iniwang lupa

Hanggang nadadama ng aming akala

Ang bundok, ang yungib at damong mahaba,

Hanggang nadadama ng aming akala

Ang bayang Mahayhay na kahangahanga,

Ay pakaasahan na laging sariwa

Ang ngalang Pingkian sa puso at diwa.

XX

PARANGAL:

Dakilang Kalihim niyong KATIPUNAN:

Batang namayani sa unang digmaan,

Bolivar ng aming sinisintang Bayan,

Aquiles na tanyag sa pakikilaban;

Ang halimbawa mong sa ami'y iniwan

Ay magiging sulo sa kinabukasa't

Siyang magtatanyag sa iyong pangalang

Katumbas ng Dunong, Lakas, Kalayaan

PASCUAL DE LEON.

Tondo, Maynila.

Emilio Jacinto - tula ni Julian Cruz Balmaceda

EMILIO JACINTO

Sagisag: - "Noli Me Tangere"

Dakilang Bayani:

Ipaumanhin mo kung ako'y humanga't

pakapurihin ko

ang mga gawa mong kadakidakila,

pagkat kung tunay mang ang balat ng lupa

ay tirahan lamang ng mga hiwaga;

nguni't ang diwa mo

nang ikaw'y buhay pa'y nagpapaniwala

na ikaw ay sadyang

sugong itinangi yata ni Bathala,

kung may Bathala ngang Diyos ng Tadhana,

upang tubusin mo ang bayang kawawa.

At marahil ako'y

kasingpanalig din ng kahima't sino

na sa biglang tingi'y

hindi mapag-asa sa gawa ng Tao;

aking tinawanan sina Bonifacio't

inumisan ko rin sina Agunaldo,

datapwa't nang ikaw

ay aking makita na kahalobilo

sa "Anak ng Bayang"

nagbangon sa gitna upang managano

ng Lakas sa Lakas... ay nagunita kong

dapat ngang humanga ako sa gawa mo.

Na kung ikaw't sino?

Ako sa sarili'y parang alinlangang

wari'y nagtatanong,

wari'y nagbubuklat ng aklat ng buhay

wari'y binabakas ang pinagdaanan

ng kabuhayan mo ng hinggil sa bayan,

datapwa't nang aking

mapag-aralan na ang hulo't luwasan

ng mga gawa mo'y

naniwala ako't aking naalaman,

na ako man pala'y may malaking utang

sa mga gawa mong katangitangian.

Bihibihira nga

at iilan lamang sa silong ng Langit

ang makababalak

ng gaya ng iyong mga nangaisip;

isang bayang tiklop ang tuhod at bisig

sa harap ng isang Haring Mapanglupig

ay napamulat mo

at sila'y naakay upang maitirik

ang bagong watawat

na ang nilalama'y bagong panaginip,

bagong munakalang panglunas sa sakit,

bagong pagkukurong panglimas sa ganid.

Gaya ng marami

ikaw ay namulat sa dampang tahanan,

at kung ang isip mo'y

hasa man sa aklat ng katalinuhan,

hindi mo kilala ang kislap ng yaman,

at di ka palagi sa pasasang dulang,

gahol ka sa lahat

sa aliw ng puso't ligaya ng buhay,

taguri ng diwa'y

bulong ng pangarap sa batang isipan;

ngunit nang dinggin mo ang tawag ng baya'y

niwalang saysay mo ang lahat ng bagay.

At nang makita mong 

ang sikat ng araw sa irog mong lupa'y

malamlam na waring 

hingalo ng tinghoy sa bahay-timawa,

ay di mo natiis at iyong nawikang

- Kung tunay na tayo'y likha ni Bathala

kailangang tayo'y

kanyang bahaginan ng patak ng awa

tayo ay tao rin,

at sapagka't tao'y dapat maunawang

may karapatan ding tayo ay lumaya

at makapagtirik ng ating bandila.

Angat ang noo mong

lumuwal sa parang ng pakikihamok

pinag-aralan mong

pumatay ng kapwa nang laban sa loob,

sapagka't tanto mong ang bayang Tagalog

ay lubhang dagi na sa buhay-busabos.

Ang napakahabang

pagpapakahirap ay di na pagsubok,

kundi talaga nang

pagpapakaimbi't pag-aasal-hayop,

kaya makakalag ang higpit ng gapos,

kung Lakas sa Lakas ang nagpapasabog.

Nagdamit-intsik kang

pagkahiraphirap upang ibalita

kay Gat Jose Rizal

ang dakilang mithi nitong iyong Lupa,

na kung mangyayari'y minsanang lumaya

sa kamay ng Haring nagpapakasiba.

Dakilang Bayani

ng katutuhanan, ako'y naniwala

na napakatangi

ang pag-iisip mo, diwa't munakala,

sa kapwa ko tao'y talagang bihira

ang sa ginawa mo'y hindi pa hahanga.

Mulang Balintawak

hanggang Pasong Tamo'y ang ngalan mo lamang

ang mistulang naging

parang pulot-gata sa bibig ng bayan,

paano'y sadya kang diwang tagaakay,

ulong tagaisip, tukod na pangsuhay.

Lahat ng gawain

kung ikatatamo ng kaligayaha'y

nasasaklawan mo

at may panahon kang sa madla'y panglaan.

Talagang ang bawa't pagbabagong buhay

ay mga gawa mo yaong kailangan.

- Kung si Bonifacio

ang diwang nagbunsod sa dakilang nais

ngunit ikaw naman

ang talino't siglang nag-akay sa bisig

ng bayang busabos ng mga limatik...

Sulo kang tumanglaw sa malabong isip,

araw kong sumikat

sa wastong panahon sa bayang may sakit.

Pagkat ang utak mo'y

parang isang aklat na mapanaginip

tambuling ang sigaw'y abot hanggang langit,

banganan ng lunas, kaban ng pagibig.

At ikaw'y di lamang

bayani ng bisig at ng katapangan

hindi lamang gulok

ang iyong napitang gawing kasangkapan

upang makayari ng Malayang Bayan

at makapagtayo ng Sariling Bahay;

ikaw'y bayani ring

higit sa marami't hirang sa hinirang,

Guro sa kudyapi,

Nuno sa panulat, Apo sa isipan,

sapagka't sa iyong mga tula't aral

ay lalo kang naging katangitangian.

Ang - A LA PATRIA - mo

matapos na aking mapagkurukuro'y

kinilala kitang

sa ngalang tulaa'y dapat maging Guro

pagkat tutuhanang ang luwasa't hulo

ng tula mong yaon ay tibok ng puso't

pitlag ng damdamin

ng bayang aliping laon nang siphayo

at ayaw tulutang

sa pagkaalipi'y sandaling mahango,

tulang kinalamnan ng iyong pangakong:

"patay ka na muna bago ka sumuko".

Sa wikang sarili

na iyong minana sa Inang naghirap

ay doon lalo kong

tinakhan ang iyong Dakilang Panulat,

sapagka't kung ikaw'y hindi ko namalas

na kagaya ko ring taong sawing palad,

ipalalagay kong

malikmata lamang ang iyong pagsikat

at ang mga aral

na tanging ikaw lang ang nakasusulat.

ay sasabihin kong di sibol sa utak

ng sino mang tao sa Sangmaliwanag.

Kung tunay ang sabi

na may isang Diyos na lubhang dakila,

ay sasabihin kong

ang mga aral mo ay aral-Bathala,

sapagka't ang lahat at bawat talata'y

isang mundong batbat ng banal na nasa,

isang daigdigang

ang pinakalangit ay aral na pawa,

isang halamanang

ang lahat ng bunga, hinog man o mura,

ay kanin mo'y parang sinukat ng dila

at balat ma'y di mo iiwan sa lupa.

Walang kabanatang

di ang bawat bigkas ay may kanyang aral,

kung baga sa kanin:

walang isang mumong sukat na masayang,

hamog ng Disyembreng sa lantang halama'y

nagpapasariwa't nagbibigay-buhay,

bulong ng hiwagang

ang ibig sabihin - Dapat mong malamang

kung ikaw ay tao'y

narito ang iyong mga katungkulan,

sapagka't tao ka'y mayroon kang bayang

dapat mong tubusin sa kabusabusan...

"Ningning at Liwanag"

isang kasulatang ang ibig sabihi'y

- Di dapat masilaw

ang tao sa dikit ng makita natin,

sapagkat mayroong kung tingna'y butihin

ngunit ninanakaw lamang ang kakanin;

at may abang-abang

kung ating pagmasda'y mistulang alipin,

nguni't nabubuhay

na... sa kanyang pawis galing ang pagkain,

may magandang-pangit na dapat laiitin,

may pangit na gandang dapat dakilain.

At "Ang Kalayaan"

Sa bayang alipi'y aral na dakila

isang pagtuturong

ngayo'y naguugat sa lahat ng Diwa,

Hampas na mariin sa mga pasasa

na umaaliping lagi kay Mahina.

Ikaw ang may sabi

- Kung walang katwiran ay walang paglaya

at ang kalayaa'y

haliging matibay ng isang Dambana,

na sino man siyang ibig na sumira'y

kinakailangang ilagpak sa lupa - .

"Tao'y pantaypantay"

Isang pagkukurong ang ibig isaad,

ay: - Galing ang tao

sa iisa lamang, kaya't pataspatas

at magkakapatid ang dapat itawag.

Ang lahat ng tao, mayama't mahirap,

puti man at itim

matalino't mangmang, dakila at hamak,

ay dapat kilanling

iisa ang uri't sa isa nagbuhat...

Ngunit tayo'y sadyang sawi yatang palad

na wala nang laya't wala pang watawat,

At "Ang Pag-ibig" mo

Kay tamis na wikang singlambot ng tubig

Singlamig ng buwan,

singganda ng tala, sing-inam ng langit,

wikang nag-uutos sa lahat ng isip,

wika ring nagsakay sa lahat ng bisig,

datapwa at dahil

sa salitang iya'y ibig mong isulit

na... - tayo kung kaya

inalialipi'y dahil sa pagibig

at kapapasuno sa bawa't may nais,

at kapapatuloy sa bawa't lumapit...

"Bayan at Gobyerno"

Dalawang salitang iisa ang uri.

singtimbang ng lakas

at kapangyarihan sa alinmang lahi,

ang huli ay Puno't ang una ay Hari,

datapwa't ang una'y dustaing palagi.

Gaya ng sabi mo:

- Ang una ay buhay, dugo, lakas, ari...

ang huli ay siyang

utak na pangkuro't bisig na pangyari.

Maging yao't ito'y dapat magugaling

tulong na parati't sukob sa gusali.

"Maling Paniwala"

Isang aral mo ring ang ibig ituro'y

- Iwan mo ang maling

pag-asa sa Diyos na tunay ma't biro;

tayo ay binigyan ng malayang kuro,

malayang isipa't layang paghuhulo.

Ang hirap sa lupa

ay likha ng Tao at hindi ng Gurong

Lumikha sa Tao.

Siya'y di gumawa ng Daya at Hibo,

Bagkus pawang galing pagkat Siya'y puno

ng lahat ng gawang kapintupintuho.

"Gumawa": - Salitang

nasnaw sa bibig mo, Bayaning Dakila

upang gawing batas

nitong iyong bayang sabik sa paglaya.

- Ang paggawa'y hindi parusa sa lupa

manapa'y ginhawang hulog ni Bathala.-

Iyan ang sabi mo

sa paggawa lamang napapanariwa

ang lantang bulaklak

ng halaman nating mga mahihina.

Ang paggawa'y ugat ng pananagana't

ang paggawa'y birang sa daloy ng luha.

Ang damong masama'y

kung lumalago man kahi't ginugusad,

ang damong mabuti'y

sadyang matampuhin sa guhit ng palad.

Ito ang nangyari: sa maagang bulas

ng kagitingan mo'y pinuti ka't sukat...

parang hangga ngayo'y

natatanaw ko pa ang dugong nagdanak

nang ikaw'y tamaan

ng taksil na punglong sa kalaban buhat,

nguni't ang dugo mong yaon ay nasulat

ng titik na ginto sa ating Watawat.

Naryang boongboo

ang lahat ng bagay na dapat masabi,

ang - alpha't omega -

ng kabuhayan mo, Dakilang Bayani,

anopa't ang iyong buhay na iniwi;

kung isasalibro'y libro nang marami,

paano'y sa bawa't

pinagdaanan mo'y may binhi ng buting

tumubo, nagdahon,

nagbunga at ngayo'y aming inaani

upang maipunla kung ga't mangyayari

dito rin sa lupang sabik-manarili.

Iyan ang diwa mo:

kislap na mistula ng batong "Pingkian",

tinig ng kudyapi

ng isang Makatang "hindi masisilaw"

sa kinang ng ginto at bisa ng yaman;

Biblia't Ebanghelyong kinasusulatan

ng mga tuntuning

dapat panuntunan ng alin mang bayan.

At ngayon, sa harap

ng tirik na kurus sa iyong libinga'y

walong angaw kaming ngayo'y nagninilay

upang ang aral mo'y amin ding iaral.

JULIAN CRUZ BALMACEDA

Sa Inang Bayan, salin ng A la patria ni Gat Emilio Jacinto

SA INANG BAYAN (A LA PATRIA)

tula ni Gat Emilio Jacinto

nakasulat ng orihinal sa Espanyol

na nasa aklat na Rebolusyon(g 1896) ni Virgilio S. Almario

Malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.

20 pantig bawat taludtod

I.

Mabuhay ka, tinubuang lupa / higit saanman, kita'y sinamba

na ang yaman mo'y napakarami't / kalikasan ay pinagpala ka

edeng kaybabango ng bulaklak / kumpara sa ibang harding tunay

kaygagandang kulay, sumisilay, / langit ay pininta ng liwayway

na yaong makata'y nangagitla't / tila nananaginip kung saan.

II.

Mabuhay ang nakabibighaning / mutya, ang mahal kong Pilipinas

Venus sa ganda'y kaakit-akit, / walang kaparis, bayan kong mahal

lupain ng liwanag at kulay, / tula, halimuyak at ligaya

lupain ng bungang kaysasarap / at matamis na pagkakaisa

marahang inuugoy ng hangin, / dinuduyan ng alon sa laot.

III.

Kayhalaga't nagliliwanag kang / perlas ng Dagat ng Silanganan

paraisong natatag sa kinang / niring ating nagbabagang araw

anong rubdob kitang binabati / at masigasig na sinasamba

aking diwa'y inalay sa iyo, / na marubdob niyang ninanasa

makita kang walang anong pait / at pang-aalipin ng Kastila.

IV.

Sa kabila ng kasuotan mo, / umungol kang nakatanikala

na ang pinakamahalaga pa / - ang kalayaan, yaon ang wala

na upang maibsan, aking bayan, / ang pagdurusa mo't kalungkutan

buhay ko'y buong iniaalay, / dugo ko ma'y sumirit sa ugat

sa huling patak man sa kawalan / ay mapahimlay sa walang hanggan. 

V.

Anong iyo'y katarungang dapat / o kaya'y likas na karapatan

o wala kundi pawang mababaw / na salita't pulos pang-uuyam

katarunga'y para bang halimaw / sa anong lungkot mong kalagayan

alipin ka, gayong marapat kang / alayan ng putong bilang Mutya

pinasasaya ang malulupit, / pinagmamalupitan ka naman.

VI.

Anong matutulong nito, bayan, / na nakayukod sa kasawian

gayong yaong sapiro mong langit / ay maliwanag, kaakit-akit

na sa buwan mong animo'y pilak / ang sa karikta'y di mapantayan

ano bang silbi nito kung ikaw'y  / may himutok sa pagkaalipin

na sa loob ng apat na siglo'y / patuloy kang nasa dusa't hirap.

VII.

Anong silbing mga bulaklak mo'y / tinatabingan ang mga bukirin

matatamis na huni ng ibon / na sa gubat mo'y nauulinig

kung ang kanyang huni't halimuyak / ay dinadala man din ng hangin

na doon sa mga pakpak nila'y / may dalang hikbi't pait na impit

na nananaig sa iwing diwa't / ang tao'y sadyang napapaisip.

VIII.

Anong buting idudulot niyan, / perlas ng basal mong kagandahan

pinakinang mo sa kaputian / yaong yaman ng buong silangan

kung ang lahat ng iyong kariktan / kung ang buo mong kagandahan

ay iginapos sa mga bakal / na walang makapantay sa tigas

ang maniniil ba'y na tuwang-tuwa / sa kaaba-aba mong lagay?

IX.

Anong pakinabang ng lupain mong / kasaganaa'y walang kaparis

na ibinubunga'y masaganang / prutas na kaysarap at kayrami

kung sa wakas may masisilungang / ipinagkaloob niyong langit

ay ipinahayag at inangkin / ng mga Kastilang salanggapang

karapatan lang nila ang batid, / inaring may kalapastanganan.

X.

Sa dulo'y tatahimik ang lahat / at titiisin ang katandaan

na dumating na rin ang panahon / na ikaw na nga'y ipaglalaban

upang durugin ng walang awa't / walang takot ang sukabang ahas

na nilason ng kanyang kamandag / ang iyong kaaba-abang buhay

O, bayan ko, naririto kami, / sa iyo'y handa kaming mamatay.

XI.

Ang mga minamahal na ina / at asawang pinakasisinta

anak mang kapiraso ng puso't / kapara rin ay tipak ng diwa

upang ipagtanggol ang layon mo'y / iniiwan namin ang lahat

yaring pag-asa't aming pag-ibig: / ang kaligayahang aming hangad

lahat ng aming sintang pangarap, / lahat-lahat ng aming tagimpan.

XII.

Sa buong kapuluan, bayani'y / nagbibigay-liwanag sa atin,

pagsinta'y nag-aalab sa bayan, / may ningning sa bawat kabutihan,

masigasig makibaka't tanging / makagagapi'y ang kamatayan

na kahit mangamatay pa sila'y / bibigkasin ang banal mong ngalan

Bayang mahal, ligaya mo'y hangad / hanggang sa huli nilang hininga.

XIII.

Kayrami ng bituin sa langit, / libu-libong bayaning magiting

nahimlay sa dambana mong banal / na buhay nila'y kusang inalay

at nang marinig mo ang labanan. / kasuklam-suklam na sagupaan

sa langit ay umusal nang taos / ang inyong anak, ang matatanda,

at kababaihan, inaasam / na sa ating hukbo ang tagumpay.

XIV.

At sa gitna ng pagmamalupit / at di masabing pagpapahirap

nang dahil umiibig sa iyo'y / tanging kabutihan mo ang pita 

nagdusa'y di mabilang na martir, / higit sa dalisay nilang diwa

pinagpapala ka nila kahit / sa gitna ng dalamhati't pait

at kung tuluyan silang mamatay, / bayan ay sadyang napakapalad.

XV.

Anong halaga kung daan-daan, / libu-libong anak mo'y naglaho

sa di patas na pakikibaka, / sa matinding pagtutunggalian

at kanilang dugo'y nagsidaloy / na animo'y isang karagatan

anong halaga ng pagtatanggol / sa iyo't sa lupa  mong tahanan

kung mapahamak sila sa laban / nakamamatay na kapalaran.

XVI. 

Munting bagay kung ipapatapon / tayo't dumanas ng bilangguan

o mala-impyernong pagdurusa, / na may poot na sadyang kaybagsik

tungo roon sa dambanang banal / na sa ating puso'y nakaukit

sama-sama ka naming tinaas / nang walang bahid ng kahalingan

na sumumpa sa ating layunin / at itinataya yaring dangal.

XVII.

At kung sa dulo man ng labanan / ay may mga lawrel ng tagumpay,

at ang gawa nati't sakripisyo'y / puputungan ng magandang palad

mga susunod na salinlahi'y / tiyak na aalalahanin ka

bilang mutya ng pulong malaya, / mutyang dalisay at walang dungis

at ikaw ay hahangaang sadya / ng lahat ng tao sa daigdig.

XVIII.

Sa kalangitan mong nagniningning / ay muling sisikat ang liwanag

ng bagong araw ng kalayaan, / pagsinta, pati kasaganaan

at sa mga nabulid sa dilim, / sa gabing pusikit ay lumaban

huwag hayaang malimot yaong / puntod nilang kaylamig at payak

para sa iyong kaligayahan, / sila'y maligaya nang hihimlay.

XIX.

At kung yaong putong ng tagumpay / sakali'y maagaw ng Kastila

at sakaling sa pabagu-bagong / kapalaran, ikaw ay talikdan

di na mahalaga, bawat isa'y / ituturing na magkakapatid

laya'y laging may tagabandila / habang may maniniil pang buhay

angpaniwala'y di maglalaho, / habang tumitibok pa ang puso.

XX.

Ang pagkilos ay magpapatuloy / sakali mang dito'y tumahimik

bago unos ay payapa muna / saka mamumuo yaong sigwa

at sa mas bunyi mang katatagan / patuloy ang masinop na gawa

at pagbaka'y sisimulang muli / nang mas masigasig at malakas

makikibaka hanggang magwagi, / hanggang sa matuyo yaring luha.

XXI.

Bayang natatangi't minamahal, / na habang lumbay mo'y lumalago

lumalago rin yaring pag-ibig, / lalo ang tangi mong pagmamahal

huwag kang mawalan ng pag-asa, / maging sugat mo ma'y nakabuka

patuloy na aagos ang dugo / habang may nabubuhay sa amin

ay di ka namin malilimutan, / di kailanman, di kailanman!

Talasalitaan:

tagimpan - ilusion, mula sa UP Diksiyonaryong Filipino, pahina 1202

kahalingan - pasion, mula sa English-Tagalog Dictionary, ni Leo James English, pahina 719

.

.

.

A LA PATRIA

Poem by Gat Emilio Jacinto

I

¡Salve, oh patria, que adoro, amor de mis amores,

que Natura de tantos tesoros prodigó;

vergel do son más suaves y gentiles las flores,

donde el alba se asoma con más bellos colores,

donde el poeta contempla delicias que soñó!

II

¡Salve, oh reina de encantos, Filipinas querida,

resplandeciente Venus, tierra amada y sin par:

región de luz, colores, poesía, fragancias, vida,

región de ricos frutos y de armonías, mecida

por la brisa y los dulces murmullos de la mar!

III

Preciosísima y blanca perla del mar de Oriente,

edén esplendoroso de refulgente sol:

yo te saludo ansioso, y adoración ardiente

te rinde el alma mía, que es su deseo vehemente

verte sin amarguras, sin el yugo español.

IV

En medio de tus galas, gimes entre cadenas;

la libertad lo es todo y estás sin libertad;

para aliviar, oh patria, tu padecer, tus penas,

gustoso diera toda la sangre de mis venas,

durmiera como duermen tantos la eternidad.

V

El justo inalienable derecho que te asiste

palabra vana es sólo, sarcasmo, burla cruel;

la justicia es quimera para tu suerte triste;

esclava, y sin embargo ser reina mereciste;

goces das al verdugo que en cambio te dá hiel.

VI

¿Y de qué sirve ¡ay, patria! triste, desventurada,

que sea límpido y puro tu cielo de zafir,

que tu luna se ostente con luz más argentada,

de que sirve, si en tanto lloras esclavizada,

si cuatro siglos hace que llevas de sufrir?

VII

¿De que sirve que cubran tus campos tantas flores,

que en tus selvas se oiga al pájaro trinar,

si el aire que trasporta sus cantos, sus olores,

en alas también lleva quejidos y clamores

que el alma sobrecogen y al hombre hacen pensar?

VIII

¿De qué sirve que, perla de virginal pureza,

luzcas en tu blancura la riqueza oriental,

si toda tu hermosura, si toda tu belleza,

en mortíferos hierros de sin igual dureza

engastan los tiranos, gozándose en tu mal?

IX

¿De qué sirve que asombre tu exuberante suelo,

produciendo sabrosos frutos y frutos mil,

si al fin cuanto cobija tu esplendoroso cielo

el hispano declara que es suyo y sin recelo

su derecho proclama con insolencia vil?

X

Mas el silencio acaba y la senil paciencia,

que la hora ya ha sonada de combatir por ti.

Para aplastar sin miedo, de frente, sin clemencia,

la sierpe que envenena tu mísera existencia,

arrastrando la muerte, nos tienes, patria, aquí.

XI

La madre idolatrada, la esposa que adoramos,

el hijo que es pedazo de nuestro corazón,

por defender tu causa todo lo abandonamos:

esperanzas y amores, la dicha que anhelamos,

todos nuestros ensueños, toda nuestra ilusión.

XII

Surgen de todas partes los héroes por encanto,

en sacro amor ardiendo, radiantes de virtud;

hasta morir no cejan, y espiran. Entre tanto

que fervientes pronuncian, patria, tu nombre santo;

su último aliento exhalan deseándote salud.

XIII

Y así, cual las estrellas del cielo numerosas,

por tí se sacrifican mil vidas sin dolor:

y al oir de los combates las cargas horrorosas

rogando porque vuelvan tus huestes victoriosas

oran niños, mujeres y ancianos con fervor.

XIV

Con saña que horroriza, indecibles torturas,–

porque tanto te amaron y desearon tu bien,–

cuantos mártires sufren; más en sus almas puras

te bendicen en medio de angustias y amarguras

y, si les dan la muerte, bendicente también.

XV

No importa que sucumban a cientos, a millones,

tus hijos en lucha tremenda y desigual

y su preciosa sangre se vierta y forme mares:

no importa, si defienden a tí y a sus hogares,

si por luchar perecen, su destino fatal.

XVI

No importa que suframos destierros y prisiones,

tormentos infernales con salvaje furor;

ante el altar sagrado que en nuestras corazones

juntos te hemos alzado, sin mancha de pasiones,

juramentos te hicieron el alma y el honor.

XVII

Si al terminar la lucha con laureles de gloria

nuestra obra y sacrificios corona el triunfo al fin,

las edades futuras harán de tí memoria;

y reina de esplendores, sin manchas ya ni escoria,

te admirarán los pueblos del mundo en el confín.

XVIII

Ya en tu cielo brillando el claro y nuevo día,

respirando venturas, amor y libertad,

de los que caído hubieren en la noche sombría

no te olvides, que aun bajo la humilde tumba fría

se sentirán felices por tu felicidad.

XIX

Pero si la victoria favorece al hispano

y adversa te es la suerte en la actual ocasión,

no importa: seguiremos llamándonos “hermano”,

que habrá libertadores mientras haya tirano,

la fé vivirá mientras palpite el corazón.

XX

Y la labor penosa en la calma aparente

que al huracán precede y volverá a bramar,

con la tarea siguiendo más firme, más prudente,

provocará otra lucha aun más tenaz y ardiente

hasta que consigamos tus lágrimas secar.

XXI

¡Oh patria idolatrada, cuanto más afligida

y angustiada te vemos te amamos más y más:

no pierdas la esperanza; de la profunda herida

siempre brotará sangre, mientras tengamos vida,

nunca te olvidaremos: ¡jamás, jamás, jamás!

Salamat sa akdang "Liwanag at Dilim" ni Emilio Jacinto

SALAMAT SA AKDANG “LIWANAG AT DILIM” NI EMILIO JACINTO

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Maraming salamat, Emilio Jacinto

Sa maraming aral na binahagi mo

Ito’y tunay naming ikapapanuto

Sa lipunang itong dapat na mabago.

Ang ibinilin mong pagpapakatao

Ay dapat umiral ngayon sa’ting mundo

Tigilan ang away at mga perwisyo

Kundi magkaisa, maglingkod sa tao.

Liwanag at Dilim, malikot ang diwa

Sadyang nanggigising ang maraming paksa

Matalim, malalim ang iyong adhika

Na s’yang kailangan nitong ating bansa.

Maganda ang aral sa nakakabasa

Na nanaisin ngang maglingkod sa masa

Mga akda itong sa ami’y pamana

Isang pasalubong sa bagong umaga.

Mga sulatin mo ay napakahusay

Sa balat at diwa nami’y lumalatay

Mga aral itong dapat isabuhay

Tungo sa sistemang may pagkakapantay.

Maraming salamat sa iyong pamana

May liwanag ngayon kaming nakikita

Upang ating bayan ay mapagkaisa

At mabago itong bulok na sistema.

Salamat, salamat sa iyo, Jacinto

Pawang karangalan itong pamana mo

Pag-ibig, paglaya, pagpapakatao

Paggawa, katwiran, lahing Pilipino.

Nobyembre 7, 2007, Sampaloc, Maynila

Internasyunalismo

INTERNASYUNALISMO

ni Gregorio V. Bituin Jr.

15 pantig bawat taludtod

nagkataon lang sa Pilipinas ako sinilang

kaya iyang banyaga'y di natin agad kalaban

gayunman, nauunawaan ko ang kasaysayan

kung bakit ninuno'y lumaban sa mga dayuhan

subalit sa panahong ito ng kapitalismo

diwang internasyunalismo'y tinataguyod ko

na nakita ko sa aral ni Emilio Jacinto

sa kanyang Liwanag at Dilim, aking napagtanto

"Iisa ang pagkatao ng lahat," sabi niya

malalim kong pinagnilayan, diwang mahalaga

"Lahat ng tao'y magkakapantay" ang sinulat pa

bilang isa sa mga payo't aral sa Kartilya

ang Kartilya'y nagmulat sa aking matang may luha

upang magpakatao't makipagkapwa sa madla

upang wala nang pang-aapi sa mundo't sa bansa

upang makipagkaisa sa uring manggagawa

kung ako'y taga-Amerika, Europa, o Byetnam

ang Pilipino ba'y kalaban na agad, kay-inam

tayo'y magkapatid, kapwa taong may pakiramdam

kaya sa isyu sa ibang bansa'y may pakialam

kaya internasyunalista sa sarili'y turing

nagkataon lang sa bansang ito ako nagising

bilin nga sa Kartilya, tayo'y magkapantay man din

balat man ay kayumanggi, dilaw, puti o itim